Benedenstad

Benedenstad:

De Benedenstad is gelegen tussen de rivier de Waal in het noorden en het stadscentrum in het zuiden. Aan de westkant wordt de wijk begrensd door de spoorlijn Nijmegen - Arnhem en aan de oostkant door de Waalbrug. De Benedenstad had op 1 januari 2006 2.793 inwoners.

Verval: De benedenstad vormt de oudste kern van het huidige Nijmegen, wat Duitsers de Altstadt noemen. De ligging aan de rivier met zijn schepen en het veer bracht de benedenstad door de eeuwen heen grote voorspoed. De huizen waren er veelal groot en rijk. Na de afbraak van de vestingwerken in de jaren '80 van de 19e eeuw trokken de rijke families weg en werd de benedenstad een volksbuurt. Na de bouw van de Waalbrug (1936) nam het verkeer een andere route, raakte de benedenstad economisch nog verder in verval.

De Benedenstad is bij het vergissingsbombardement op 22 februari 1944, toen het centrum van de stad zwaar getroffen werd, grotendeels gespaard gebleven. Echter, het verval van de wijk ging door, met veel verkrotte, onbewoonbaar verklaarde woningen en hier en daar waren er al woningen gesloopt, waardoor er open plekken ontstonden in de straten. Veel woningen hadden geen sanitair en de smalle steegjes waren ongezond om in te wonen.

Sloopplannen
Reeds in 1938 bestonden er bij het Nijmeegse gemeentebestuur plannen om de benedenstad te saneren: het "Groene Balkon"-plan. Het Groene Balkon bestaat uit een hoge keermuur aan de voet van de helling, waarop een nieuwe wijk zou worden gebouwd. De keermuur van het Groene Balkon is in 1952 slechts deels gebouwd, als werkverschaffingsproject. Achter de muur werd veel puin van het bombardement gestort, zodat hoogteverschillen werden genivelleerd.

De verdere uitvoering van het Groene Balkon is stopgezet en de sanering van de benedenstad maakte sinds 1950 definitief geen onderdeel meer uit van het wederopbouwplan, maar de sloop van de benedenstad ging door. Daarbij werden hele straten met vaak eeuwenoude panden afgebroken (onder andere de Smidsstraat en Ganzenheuvel met Dirk Katje-drogisterij).

Nieuwbouw
Na heftige protesten van de bevolking (vertegenwoordigd in het Buurtcomité Benedenstad) werd het sloopbeleid in 1972 omgebogen naar een van grootschalige herbouw van de woningen, met als doel sociale woningbouw. Zodoende is een deel van de oorspronkelijke bebouwing vervangen door zo'n 650 naoorlogse woningen, waarin de oorspronkelijke bewoners konden terugkeren en waardoor het karakter van de wijk behouden bleef. Bij de bouw, die plaatsvond van 1978 tot 1983 is het stratenpatroon wel intact gebleven. Dit middeleeuwse stratenpatroon en het bijzondere reliëf is de reden dat de Benedenstad sinds 1975 een van rijkswege beschermd stadsgezicht is.

Ondanks de sloopwoede van de jaren zestig en zeventig staan de meeste van Nijmeegs oudste gebouwen in deze wijk. Enkele interessante gebouwen zijn de synagoge (1756), het Besiendershuis (ca. 1525), en 't Oude Weeshuis (1560). Straten die voor een groot deel behouden zijn gebleven en zijn gerestaureerd, zijn o.a. de Lage Markt, Oude Haven en de Begijnenstraat.

Behalve voornoemde herbouw van de benedenstad, zijn er ook woningen gebouwd op plaatsen waar zich vroeger de gasfabriek en de veemarkt bevonden, in het westelijk deel van de benedenstad.

Waalkade
Sinds de herinrichting van de Waalkade aan het eind van de jaren 80 van de 20e eeuw is de Benedenstad ook van groot belang voor het toerisme in Nijmegen. Aan de Waalkade zijn veel restaurants en uitgaansgelegenheden gevestigd waaronder een casino. Ook het Valkhof en het gelijknamige museum zijn grote toeristentrekkers.

Er zijn plannen voor een nieuwe inrichting van de Waalkade, om het gebied nog aantrekkelijker te maken, en de ligging aan de rivier nog meer te benadrukken.

De benedenstad ligt op de lage oever van de Waal en op de helling naar het hoger gelegen centrum van Nijmegen. In vroegere tijden liep het lage gedeelte van de benedenstad dan ook regelmatig onder water als de Waal buiten zijn oevers trad. Een keermuur op de Waalkade moet nog altijd de lage delen beschermen tegen overstromingen. De laatste overstroming dateert van 1958, toen een deel van de keermuur ondermijnd raakte en instortte.

Lied over de Benedenstad Nijmegen
Wijze: Wien Neerlands bloed / auteur H. Hintjes, Nijmegen

In Nijmegens benedenstad
Daar is de ellende groot;
Hoe groot het lijden daar ook is,
Niemand, die bijstand bood.
Veel armoe is daar 's mensen deel
Een woning als een krot
Dient daar als woning voor de mens,
Waar alles is kapot. 2x
Veel huizen zijn niet waterdicht,
De daken, die zijn stuk.
Spreekt men daarvoor de huisbaas aan:
Ik maak mij heus niet druk
Om jullie steeds met dat gezeur;
Zo snauwt die ons dan aan,
Maar als de tijd van huur daar is,
Neemt hij die gretig aan. 2x
Vraagt men een woning of een huis
In een beschaafde buurt,
Krijgt men als antwoord, nee, mijn huis
Wordt door mij niet verhuurd
Aan mensen uit de onderstad;
Want dat is meest gespuis;
Blijf jullie tuig maar waar ge zijt
Want daar hoor' jullie thuis. 2x
Heeft men als mens, die naar Gods beeld
Geschapen is, geen recht
In een fatsoenlijk huis te zijn?
Want Christus heeft gezegd:
Versmaad de arme mensen niet,
Want wat gij aan hen doet,
Dat, hebt gij aan mijzelf gedaan
Dus, Overheid, met moed 2x
En ijver en met plichtsbesef
Gewerkt aan de onderstad.
Steekt flink de handen uit de mouw,
Laat overheid zien, dat
De mensen uit de onderstad
Ook Hollands Burgers zijn,
Kom trek ons uit het slijk omhoog
Dat wij ook vrij en rein 2x
Een woning voor ons ingericht,
Waar wij met ons gezin
In wonen kunnen, zo 't behoort;
Richt ook die woning in
Met stoelen, tafel, ook een bed
Ook nog een flink fornuis,
Dat geeft ons nieuwe levensmoed,
Als wij hebben een huis. 2x